Seçim çalışmalarında, bazı sivil toplum kuruluşlarının düzenlemiş olduğu “Seçim Güvenliği” konulu toplantılarda çok sık duyduğum bir soru var; “Suriyelilerin bir kısmı TC Kimliğine sahipler, peki seçimlerde oy kullanabilecekler mi?”
Başlıkla beraber sizin de merak ettiğiniz bu konuyu ilgili mevzuatlar dahilinde inceleyerek değerlendirmeye çalıştım. Ayrıntılara girmeden önce Suriyelilerin Türkiyedeki statülerini değerlendirmeyi faydalı görüyorum.
Öncelikle Türkiyede yaşayan Suriyelileri 2’ye ayırmak gerekiyor. İlk grup halihazırda Türk Vatandaşı olmayıp, Bakanlar Kurulunun 20 Ekim 2014 tarihli Geçici Koruma Yönetmeliği kapsamında “henüz vatandaş olmayan geçici koruma sağlanmış yabancılar”dır. Bu grubun vatandaşlık şartını yerine getiremediği için oy kullanamayacağı tereddütsüzdür. Diğer grup ise TC vatandaşlığını(?)/kimlik numarasını kazanmış olan Suriyeliler. Bu grubu oluşturanlar hali hazırda oy kullanabilmek için Anayasada yer alan vatandaşlık şartını karşılıyorlar. Peki vatandaş oldukları için oy kullanabilecekler mi? Sanırım derinlemesine analiz edilmesi gereken kısım burası.
İlk olarak dikkat edilmesi gereken , bu kişilerin Türk Vatandaşlığını nasıl kazandıkları ve burada bir usulsüzlük olup olmadığıdır. 403 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 9 ve 10. maddeleri Genel ve İstisnai Vatandaşlığa alınma koşullarını düzenlemiş; 10. maddede yerverilmiş ve karşılaşılması güç olağanüstü durumlar dışında yabancıların Türk Vatandaşlığını kazanabilmeleri için “Türkiyede 5 yıl ikamet etmiş olmak” şartı aranmıştır. Suriyedeki olayların en erken 15 Mart 2011’de başladığını varsayarsak bile göç eden hiçbir Suriyelinin bu kanuna göre vatandaş olmaması gerekmektedir. Fakat ilimiz genelinde Suriyelilerin ikamet ve çalışma izinleri dışında vatandaşlığa alındıkları iddiası gün geçtikçe artmaktadır. CHP Genel Başkan Yardımcısı Gürsel TEKİN’in Mersinde ikamet eden bir Suriyelinin TC Kimlik fotokopisini yayınlamış olması, benzer görüntülerin İzmirde de ortaya çıkması kanuna aykırı olsa da bu durumun yaşanma ihtimalinin uzak olmadığını bizlere göstermiştir.
Peki ya bu şekilde, yani kanuna aykırı şekilde TC vatandaşı/kimlik sahibi olmuş bir Suriyeli seçimlerde oy kullanabilecek midir? Her ne kadar usulsüz bir şekilde vatandaş olmuş olsalar da bu kişiler 14/04/2015 tarihinde seçmen askı listelerine çıkarılmışlardır. İtiraz süresinin sona erdiği 27/04/2015 tarihine kadar aleyinde itiraz edilmemiş kişiler seçimlerde oy kullanabileceklerdir.
Seçmen listelerinde isimleri bulunan bu kişilerin oy kullanması hakkında yapılabilecek işlemler de mevcuttur. Öncelikle sandık müşahitlerinin bu kişilerin kimlik numaralarını kontrol edip 9 ile başlayanların isim, soyisim ve TC kimlik numaralarınu gösterir bir tutanak düzenlenmesi ve diğer müşahitlerin de imzasıyla kayıt altına alınması gerkemektedir. Zira bu kişiler hala yabancı statüsünde olup bu kişilere 5490 sayılı Nufüs Hizmetleri Kanunu uyarınca TC kimlik numarası verilmektedir. Dolayısıyla bu kişiler hala yabancı statüsünde olduklarından vatandaşlık hakkına sahip değillerdir ve oy kullanamazlar. Ama seçmen listelerine itiraz edilmemiş olunmasından ötürü sandık başına kadar gelmiş ve listede adı bulunan bu kişilere oy kullandırılmaması söz konusu değildir.
Ayrıca müşahitler, şüphelendikleri (Türkçe konuşamayan vs.) ama kilmik numarası 9 ile başlamayan kişiler için de aynı şekilde bir tutanak düzenlenmelidir. Bu kişiler hali hazırda vatandaşlık hakkına sahip olup oy kullanabileceklerinden oy kullanmamaları adına yapılacak herhangi bir eylem yoktur.
Nacizhane tavsiyem, bu kişilerin kimliklerinin fotoğraflarının çekilerek ertesi gün seçim kurullarına yapılacak müracaatlar için tutanaklara eklenmesidir. En azından ben sorumlusu olduğum binada sandık görevlilerinden bunu rica edeceğim. Tabi mevzuat gereği fotoğrafın sandığın bulunduğu salon dışında çekilmesi gerektiğini tekrardan hatırlatalım.
Peki ya sonraki süreç? Asıl önemli olan soru da bu aslında. Tutanaklar seçim kurullarına teslim edildikten sonra seçim kurullarının yapabileceği çok da birşey yok aslında. Kimlik numarası 9 ile başlamayan Suriyelilerin vatandaşlık hakkı dolayısıyla oy hakkı bulunduğundan, oyları geçerli olarak kabul görecektir. 9 ile başlayanlarınki ise tamamen seçim kurullarının iradesine kalmıştır. Kurullar bu duruma; “seçmen listeleri askıdayken itiraz edilmeliydi” diyerek oyları geçerli saymak suretiyle cevaz verebileceği gibi “anayasa ve ilgili mevzuat hükümleri açıktır, bu kişilerin oy kullanması mümkün değildir” şeklinde de bir tepki ortaya koyarak karşı da durabilir. En nihayetinde de bu gibi durumların tespitiyle farkındalık yaratılabilir, en azından bir sonraki seçimlerde siyasi partiler ve sivil toplum kuruluşları çeşitli önlemler alabilirler.
Seçimlerde usulsüzlükler yapıldığı şüphesine sahip olanların ise ise oyveotesi.org gibi tarafsız ve bağımsız oluşumlarda faaliyet göstererek oyuna sahip çıkması gerekmektedir.