Bu haftaki yazım biraz teknik ve uzun olacak. Anayasa nedir, neden bu kadar önemlidir, nasıl yapılır, yapılırken ne zaman referanduma gidilir, ne zaman gidilmez, değiştirilemez ilk 3 madde değiştirilebilir yada başka maddelerde değişiklik yapılmak suretiyle içleri boşaltılabilir mi, anayasa ile rejim değişikliği (mesela başkanlık sistemine geçiş) yapılabilir mi, anayasa değişti diyelim bunun iptali mümkün mü gibi sorulara hep birlikte cevap arayacağız.
Anayasa bildiğiniz üzere ülkenin temel yasasıdır. Bütün kişi ve kurumlar yetki ve görevlerini Anayasadan aldıkları gibi; kanun, tüzük, yönetmelik gibi diğer yazılı kurallar da Anayasaya aykırı olmamak zorundadır. Aksi takdirde Anayasa Mahkemesi, önüne getirilmesi halinde Anayasaya aykırı gördüklerini iptal edebilir. (Tabi hukuk eğitimi almaya başladığımdan beri gözlemlediğim kadarıyla, CHP’nin bu konuda gösterdiği özverinin altını çizmeden edemeyeceğim.) Kısaca bir ülkedeki rejimin ve sistemin temel direğidir Anayasa. Bu yüzden de değiştirilmesi; kanun, tüzük ve yönetmeliklere göre aşırı derecede zorlaştırılmıştır.
Anayasa değişikliğini Meclise teklif etmek için en az 184 milletvekilinin talepte bulunması gerekmektedir. Yani şu an -eğer birlikte haraket etmezlerse- hiçbir muhalefet partisi tek başına Anayasayı değiştirme teklifinde dahi bulunamıyor. Hatta eğer yanlış hatırlamıyorsam, 2 muhalefet partisinin vekil sayıları dahi yeterli olmuyor. Yani muhalefetteki 3 parti ancak birlikte hareket ederek daha sadece değişiklik teklifinde bulunabiliyorlar. Fakat bildiğiniz üzere, MHP ile HDP arasındaki dalaşma bu ittifak ihtimalini geçersiz kılıyor. Tabi iktidar partisi için durum farklı. İktidar partisi tek başına Anayasa değişikliği teklifinde bulunabiliyor.
Teklif kısmını geçelim, kabul kısmına gelelim. Eğer değişiklik teklifi Meclis Genel Kurulunda oylandığında 367 kabul oyu alırsa doğrudan geçerli oluyor. Yani yepyeni bir anayasamız olacak. Fakat iktidar partisi tek başına bu sayıya erişemediği gibi, kara günlerinin vazgeçilmez dostu olan MHP ile de bu sayıya ulaşamıyor. Yani şu an dedikodudan ibaret olan baskın seçimler yapılıp durum değişmezse şimdilik doğrudan bir anayasa değişikliği pek mümkün görünmüyor.
367 geçilemez fakat 330’dan fazla kabul oyu alınırsa -ki bunun için iktidar partisinin vekil sayısı tek başına yeterli olmasa da yavru iktidar partisi MHP’nin desteğiyle mümkün- bu sefer Cumhurbaşkanı bu değişikliği referanduma götürebilir. Yani 330’dan fazla kabul oyu alan değişiklik teklifi doğrudan yürürlüğe girmez. Her ne kadar Cumhurbaşkanının bu teklifi meclise geri gönderme seçeneği olsa da bunu yola başvurmayacağı açık olduğu için değinmeyeceğim.
Eğer değişiklik teklifi, Meclis Genel Kurulunda 330’un altında kabul oyu alırsa reddedilecektir. Bunu da yukarıdan çıkarımda bulunamayanlar için ayrıca belirtelim. Anayasay değiştirebilmek için gerekli matematiksel bilgi bunlardan ibaret.
Gelelim değiştirilemez maddelere. Bu maddeler 3 tane olup; ülkenin adını, resmi dilini, bayrağını ve devletin şeklini ortaya koyan, anayasanın başında yer alan maddelerdir. Anayasanın 4. maddesi de “ilk 3 madde değiştirilemez, değiştirilmesi teklif dahi edilemez” demek suretiyle bu maddeleri koruma altına almıştır. Ama bazı şark kurnazı Anayasa Hukukçuları; 4. maddenin değiştirilemez olduğunu ifade eden herhangi bir madde olmadığını, dolayısıyla bunun değiştirilerek ilk 3 maddenin korumasının kalkabileceğin bahsetmekteler. Hemen belirtelim, dünyanın hiçbir yerinde Anayasa yapma tekniği açısından bu tarz bir çakallığın hukuk otoritelerince kabul edilebileeğini sanmıyorum. Zira bu madde niteliği gereği zaten değiştirilemez niteliktedir. Değiştirilmesi halinde koruduğu ilk 3 madde değişebileceği, yani kendisinin ihlali sonucunun ortaya çıkabileceği ihtimali bile bu görüşü doğrular niteliktedir.
Peki bu maddeler değiştirilmeden, başka maddelerde değişiklik yapılmak suretiyle bu maddelerin içi boşaltılabilir mi? Örnek verecek olursak; 2. maddede yer alan “laik devlet”i değiştirmek isteyen bir anayasa yapıcı, bu değişikliği Din ve Vicdan Hürriyetinin füzenlendiğ 24. maddeye “ülkenin resmi dini islamdır” şeklinde bir ek yaparak, 2 maddeye hiç dokunmadan gerçekleştirebilir mi?
Bu sorunun yanıtını gelin yarınki yazımızda, Anayasa değişikliği ile rejim değişir mi (Başkanlık sistemine geçilir mi) ve Anayasa değişikliklerinin iptali mümkün mü sorularıyla birlikte irdeleyelim.